Vraagje?

Iedereen die onder behandeling is (of op de wachtlijst voor een behandeling staat) kent ze: de vragenlijsten. De bekendste is de zogenaamde ROM, oftwel Routine Outcome Monitoring, hoewel dit eigenlijk een verzamelnaam is voor verschillende testen. Deze bestaat vaak uit 45 vragen, soms ook uit 30 stuks. Al vanaf de allereerste keer dat
je er één invult valt op: deze vragen zijn niet goed genoeg om te verwoorden wat ik voel. Dat is iets wat eigenlijk bij elke vragenlijst speelt. Een depressie is niet te vangen in een serie gestandaardiseerde vragen. Die trekt zich daar niets van aan.

De ROM ‘meet’ globaal hoe iemand zich voelt. Je krijgt bijvoorbeeld een vraag over hoe somber jij je eigenlijk voelt. De vier keuzemogelijkheden moeten voldoende zijn om dat te bepalen, maar juist die keuzes sluiten zelden aan bij het werkelijke gevoel. Zeker wanneer je gevraagd wordt het gemiddelde gevoel te beoordelen over de laatste zeven dagen. In de praktijk zul je vooral invullen wat je voelt op het moment van invullen, zelfs als je die voorgaande periode in gedachten houdt.

Zo heb ik gemerkt dat de gekozen antwoorden al snel verschillen. Ik heb eens vier keer dezelfde lijst op één dag in moeten vullen (waarbij ik steeds de afgelopen week in gedachten moest houden), maar geen enkele lijst was hetzelfde ingevuld. Daarnaast is interpretatie een belangrijk aspect. Er zijn tijden dat ik me helemaal leeg voel. Dat zou ik zelf niet omschrijven als somber. Maar als die leegte niet bevraagd wordt, ontstaat al snel de indruk dat er weinig aan de hand is.

Als ondervraagde ontstaat na een aantal lijsten ook de behoefte te sturen. Je gaat jezelf de vraag stellen: hoe erg wil ik overkomen? In plaats van: hoe erg is het werkelijk? In mijn jonge jaren vulde ik vragen over suïcide steevast ontkennend in. Ik schaamde me en vreesde een opname. Je kunt je dus afvragen hoe betrouwbaar de antwoorden zijn. Overigens heb ik mezelf ook wel eens expres heel suïcidaal voorgedaan om te testen of die elektronische vragenlijst wel bekeken werd terwijl ik maandenlang verder niets hoorde van de instelling waar ik op de wachtlijst stond. Alle alarmbellen zouden af moeten gaan bij de gegeven antwoorden, maar het bleef bijzonder stil. Niet netjes van mij, maar ook wel weer schokkend om te zien hoe weinig het uitmaakt. En misschien vul ik ook wel eens onbewust iets anders in dan ik me werkelijk voel, want hoe meer lijsten je invult hoe meer het op de automatische piloot gaat, zonder dat je er altijd bewust bij nadenkt.

Naast die ROM’s zijn er ook andere vragenlijsten die specifieker op deelonderwerpen ingaan. Je zou zeggen dat ze daarmee dus ook nauwkeuriger zaken in beeld brengen, maar zelfs bij die vragen dekt het nooit echt de lading. Zo is er de pijnvragenlijst (MPQ-DLV) die begint met het afbeeldingen van een lichaam waarop je mag aangeven waar de pijn zich bevindt. Lichamelijke pijn bij depressie wordt vaak onderschat en wisselt soms sterk qua plaats, tijd, intensiteit, soort en beleving. Maar in de vragenlijst daarna mag je het alleen over de ergste pijnplek hebben die je niet afzonderlijk hoeft aan te geven.

Ook zijn er lijsten die specifieker meten op persoonlijkheidsaspecten, waanbeelden en nog veel meer. Met spannende afkortingen als BAI, CADSS, EuroQol-5d, SAFTEE enzovoorts. Bij de ene lijst krijg je keuzes in de vorm van zinnen, terwijl je bij een andere weer cijfers moet geven. Voel ik me vandaag 3 of 4 op een schaal van 10? Of je moet iets aanvinken uit de categorieën een beetje, tamelijk veel, vaak en (bijna) altijd. De vragenlijsten worden regelmatig aangepast volgens de nieuwste inzichten en in het vakgebied wordt er een behoorlijk gewicht aan gehangen. Dat is op zich niet raar, want het is het enige ‘meetbare’ instrument dat de hulpverleners hebben. Toch zou er voorzichtiger met de resultaten omgegaan moeten worden met oog op wat ik in dit artikel aanstip. Een depressie is zo veelomvattend, a-typisch en vaag dat het zich zelden in een serie vragen laat vangen. Uiteindelijk is in een gesprek een veel genuanceerder beeld mogelijk. Dat gesprek begint met de vraag die nooit op één van die vragenlijsten staat: Hoe gaat het met je?

Meer informatie: https://www.psychiatrienet.nl/categories/4054